Απόψεις | Η κρίσης της δημοκρατίας;

Τι θα πει κρίση του πολιτικού συστήματος; Έχει σχέση με την έκταση της νομιμοποιητικής βάσης που στηρίζει σε κάθε κοινοβουλευτικό πολίτευμα τους αντιπροσώπους του λαού στη Βουλή; Η απάντηση είναι μάλλον καταφατική, καθώς μπορούμε να εννοήσουμε, με απλούς όρους, ως κρίση του πολιτικού συστήματος την έντονη και αντιφατική διάσταση μεταξύ της λαϊκής βούλησης και των πράξεων -σε επίπεδο υιοθέτησης πολιτικών αλλά και δημοφιλίας- των αντιπροσώπων που ο ίδιος ο λαός έχει επιλέξει. Και μπορεί αυτή ως ένα βαθμό να θεωρείται αναμενόμενη, λόγω διαφορετικών ιδεολογιών, πολιτικών τοποθετήσεων ή ύπαρξης διαφωνούντων σε ένα δημοκρατικά ορισμένο πολιτικό σύστημα, ωστόσο η ύπαρξη κρίσης σηματοδοτεί μια σημαντική σε ένταση διάσταση μεταξύ των δύο βασικών χαρακτηριστικών ενός αντιπροσωπευτικού συστήματος. Η ένταση μπορεί να μετατραπεί σε έκφραση μιας πολιτικής απάθειας από μερίδα του λαού. Πιο κρίσιμο όμως είναι το γεγονός ότι είναι ικανή να προκαλέσει αποσταθεροποίηση η οποία εκδηλώνεται σε κομβικά σημεία (junctures), δοθείσης ευκαιρίας και κατάλληλης πολιτικής συγκυρίας, αλλά δεν εκτονώνεται παρά μόνο με την πάροδο αρκετού χρονικού διαστήματος και την αλλαγή στα εκάστοτε πολιτικά δεδομένα.

Στην ελληνική περίπτωση, αξίζει να αναφερθούμε και σε μια ακόμη ερμηνεία της κρίσης που σχετίζεται με το νομιμοποιητικό έρεισμα στο οποίο βασίζεται για πολλές δεκαετίες ο κοινοβουλευτισμός. Η υπόθεση που υποστηρίζεται στο παρόν είναι ότι, για τα ελληνικά δεδομένα, η πολιτική κρίση μετατρέπεται σε κρίση του πελατειακού συστήματος που για δεκαετίες συνδέει τους λαϊκούς αντιπροσώπους με τους ψηφοφόρους τους.

Η οικονομική κρίση που βιώνει τα τελευταία χρόνια η χώρα μας και ο αναγκαστικός δανεισμός από το εξωτερικό στον οποίο στράφηκε η πολιτική ηγεσία για να την αντιμετωπίσει άμεσα, έφεραν μαζί τους και σημαντικά πλήγματα στο κοινωνικό κράτος (σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, συνταξιοδοτικό σύστημα, παιδεία, υγεία, πρόνοια, αύξηση ανεργίας κ.ά.) αλλά και αναγκαστικές περικοπές στις παροχές του κράτους προς τους πολίτες. Η εξέλιξη αυτή προκάλεσε ρήγμα στους πελατειακούς δεσμούς που ένωναν τους μεν με τους δε, αφού οι αντιπρόσωποι του πολιτικού συστήματος δεν μπορούν πλέον να ικανοποιήσουν τα αιτήματα των ψηφοφόρων τους. Το δούναι και λαβείν περιορίζεται και οι ψηφοφόροι χάνουν τις προσδοκίες τους από τους φορείς της εξουσίας. Αυτό τι σημαίνει; Μπορεί μια τέτοια εξέλιξη να λειτουργήσει ως προάγγελος μιας μακράς και επίπονης επικράτησης της αξιοκρατίας ως νέου χαρακτηριστικού του πολιτικού συστήματος; Ενδεχομένως, αλλά η κατάρρευση ορισμένων χρόνιων χαρακτηριστικών του ελληνικού πολιτικού συστήματος, όπως η πελατειοκρατία, πρέπει να συνοδευτεί και από τη δημιουργία ενός στοιχειώδους κοινωνικού κράτους, που θα αντικαταστήσει τους ρωμαλέους δεσμούς μεταξύ λαού και λαϊκών αντιπροσώπων. Ίσως αυτή να είναι η εξήγηση του γεγονότος ότι το Λουξεμβούργο καταφέρνει να μένει για μήνες χωρίς εκλεγμένη κυβέρνηση και δεν έχει εισέλθει σε περίοδο κρίσης.

Ελισάβετ Μυσίρη
MA Ευρωπαϊκών Σπουδών
13/2/2012