Ο Φρίντριχ Νίτσε είναι ίσως η μεγαλύτερη και οξύτερη διάνοια στην ιστορία της φιλοσοφίας. Αν κάποιος ανακήρυξε πρώτος τον “Θάνατο του Θεού”, αυτός ήταν σίγουρα ο Νίτσε, και παρά το αντιδιαφωτιστικό του μένος, ο ίδιος υπήρξε ο αυστηρότερος κριτής των θρησκευτικών ιδεών, παρότι ο πατέρας του ήταν λουθηρανός πάστορας.
Μίσησε βαθιά τις προθέσεις της εκκλησίας, η οποία ανέκαθεν εκμεταλλευόταν, μέσω των θρησκευτικών ιδεών, την ανάγκη των ανθρώπων να δίνουν νόημα στη ζωή και τις πράξεις τους. (“Δεν μπορώ να πιστέψω σε έναν Θεό που θέλει να τον υμνούν όλη την ώρα.”, “Η ελπίδα είναι το χειρότερο κακό, γιατί παρατείνει το ανθρώπινο βάσανο”, “Δύο μεγάλα Ευρωπαϊκά ναρκωτικά: το αλκοόλ και ο Χριστιανισμός”.)
Ο “αμοραλιστής άγιος”, όπως τον έχουν χαρακτηρίσει, αμφισβήτησε ριζικά κάθε παραδεδεγμένη ηθική αλήθεια, αλλά και την αντικειμενικότητα της αλήθειας, πράγμα που οδήγησε σε αμέτρητες πνευματικές διαμάχες. (“Η ηθική είναι ένας αποτελεσματικός μηχανισμός για να σέρνεις την ανθρωπότητα απ’ τη μύτη”, “Δεν υπάρχουν ηθικά φαινόμενα, υπάρχει μόνο ηθική ερμηνεία των φαινομένων”)
Παρότι φιλόλογος στο επάγγελμα, δε δίστασε να εκφράζεται, με υπερβολική καυστικότητα, για την υποκρισία των διανοουμένων και γενικά των ανθρώπων, που υπηρετούσαν τον ακαδημαϊκό δρόμο με συμβατική ευλάβεια και πνευματική “στενότητα”.
Λάτρευε τις όπερες του Βάγκνερ και όμως, μόλις οι συνθέσεις του άρχισαν να μετατρέπονται σε ναζιστικό ύμνο, ο Νίτσε έζησε μια απ’ τις μεγαλύτερες απογοητεύσεις, γυρνώντας του την πλάτη μια για πάντα. (“Το να γυρίσω την πλάτη μου στον Βάγκνερ ήταν για μένα πεπρωμένο· το να μ’ αρέσει κάτι μετά αυτόν, νίκη. Κανένας ίσως δεν παραμεγάλωσε τόσο επικίνδυνα με την βαγκνερίτιδα· κανένας δεν αμύνθηκε πιο σκληρά εναντίον της, κανένας δεν χάρηκε τόσο πολύ που την ξεφορτώθηκε. Μεγάλη ιστορία!”)
Ο ποιητής, συνθέτης, φιλόλογος, ελεύθερος στοχαστής και ένας εκ των πρώτων υπαρξιστών φιλοσόφων, Φρίντριχ Νίτσε, ήταν ένας άνθρωπος με εξαιρετικά ευαίσθητο πνεύμα, παρ ‘όλη την προσπάθεια που έκανε για να το μετριάσει, προκειμένου να μην τον “καταπιεί” η μικρότητα και η αδικία του κόσμου: Ο Νίτσε που μας συμβούλευε τόσο αυστηρά να μην λυπόμαστε τους ανθρώπους, να μην οικτίρουμε όσους υποφέρουν και πεινάνε και βασανίζονται απ’ τη ζωή, ήταν ο ίδιος ακριβώς άνθρωπος που κατερρευσε κυριολεκτικά πάνω σε μια γέφυρα, όταν είδε το απάνθρωπο θέαμα ενός οδηγού άμαξας να μαστιγώνει αλύπητα το άλογό του. Έτρεξε κοντά στο άλογο, το αγκάλιασε και έπεσε στο πάτωμα, σχεδόν λιπόθυμος, ξεσπώντας σε αναφιλητά.
Τα έργα του, όπως αυτό του Ζαρατούστρα, έχουν γράψει ιστορία για την πρωτοτυπία και το βάθος της φιλοσοφικής τους σύλληψης, αλλά και για τη λαμπρότητα με την οποία χειρίστηκε τη γερμανική γλώσσα σε πεζό λόγο (Ο ίδιος παρόλα αυτά απεχθανόταν βαθιά τη νοοτροπία των Γερμανών και αντιθέτως ο μόνος λαός που πραγματικά εκτίμησε, πέρα απ’ τους Έλληνες, ήταν οι Γάλλοι).
Ο Νίτσε, καθώς και ο Μαρξ και ο Φρόιντ, υπήρξαν πνευματικές φιγούρες très à la mode, ιδιαίτερα τις δεκαετίες του ’60 κι ’70, με τα νεανικά κινήματα αποδόμησης της εποχής να υιοθετούν σε μεγάλο βαθμό το ιδίωμα και τα διδάγματα των στοχαστών.
Ο Νίτσε μπορεί να θεωρηθεί ως ένας από τους πρώτους στοχαστές της “αποδόμησης”, καθώς με το κεφαλαιώδες φιλοσοφικό του έργο επέδρασε καθοριστικά στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας κι, ωστόσο, η κληρονομιά του δεν ήταν επιδραστική μόνο στη φιλοσοφία: Η ιστορία της θεολογίας, της ψυχολογίας και της κοινωνικής επιστήμης του 20ου αιώνα δε θα νοούνται, χωρίς την τεράστια συμβολή της σκέψης του. Πολλά, για παράδειγμα, είναι αυτά που του οφείλει το έργο των Γερμανών φιλοσόφων Καρλ Γιάσπερς και Μάρτιν Χάιντεγκερ, καθώς και εκείνο των Γάλλων φιλοσόφων, όπως των Αλμπέρ Καμύ, Ζακ Ντεριντά και Μισέλ Φουκώ.
Ο Νίτσε ήταν ένας “απόβλητος” του Διαφωτισμού, ένας από τους πιο κριτικά σκεπτόμενους στοχαστές σε ζητήματα πολιτισμού και κυριαρχίας του “ορθού λόγου”, ο οποίος έδειξε την κλίση του στους αφορισμούς, τον μεταφορικό τρόπο γραφή (“Από τότε που κουράστηκα να ψάχνω έμαθα να βρίσκω. Απ’ όταν ένας άνεμος μου εναντιώθηκε, ταξιδεύω με όλους τους ανέμους”) και τη χωρίς όρια ειρωνεία του, που προσδίδει ένα ύφος μεγαλομανίας στο λόγο του (“Ο Ιησούς πέθανε πολύ νωρίς. Αν είχε ζήσει μέχρι την ηλικία μου, θα είχε αποκηρύξει ολόκληρη τη διδασκαλία του”).
Υπήρξε ένας σωματικά και ψυχικά πληγωμένος άνθρωπος, πράγμα στο οποίο συνέβαλλε σε μεγάλο βαθμό το οικογενειακό του περιβάλλον. Η αδερφή του (Elisabeth Förster-Nietzsche), την οποία ο ίδιος αποκαλούσε “αντισημίτισσα κότα”, ήταν πράγματι φανατική οπαδός της ιδεολογίας της “ανώτερης φυλής” και δεν δίστασε να μετατρέψει το σπίτι του σε Μαυσωλείο Ναζισμού, καταφέρνοντας, όχι απλά να χειραγωγήσει τις φιλοσοφικές του ιδέες, αλλά να τις “παραδώσει” στους Ναζί, οι οποίοι στη συνέχεια τις ιδιοποιήθηκαν κατά το δοκούν.
Δυστυχώς, για τον λόγο αυτό, η περίπτωση του Νίτσε συναντά -ίσως- τη μεγαλύτερη παρερμηνεία στα χρονικά της φιλοσοφίας, ως υποτιθέμενος φιλόσοφος και εκφραστής του Γ’ Ράιχ, αφού μέχρι και ο Χίτλερ διάβαζε τον “υπεράνθρωπο” και τον ερμήνευε ως τον “ανώτερο”, τον “άριο” άνθρωπο.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Ο «υπεράνθρωπος» του Νίτσε
Στην πραγματικότητα, η «θέληση της δύναμης», την οποία περιέγραψε ο Νίτσε, δεν είναι θέληση για δύναμη ως θέληση για “εξουσία”, αλλά θέληση για δύναμη, όπου δύναμη = ζωή: Το να θέλει, δηλαδή, κανείς να μπορεί, το να θέλει να ζήσει, το να θέλει και να μπορεί να ξεπερνάει τον εαυτό του, να γίνεται υπεράνθρωπος (=Übermensch), αποτινάσσοντας από μέσα του το “σκουλήκι”, σταματώντας μια και καλή να σέρνεται στην αθλιότητα των ψευδεπίγραφων πραγμάτων και αξιών. Το να ξεπερνά τη συμβατική χριστιανική ηθική και να δημιουργεί τις δικές του αξίες, όπως περιγράφεται χαρακτηριστικά στο “Τάδε έφη Ζαρατούστρα” (1883–5).
“Σας διδάσκω τον υπεράνθρωπο. Ο άνθρωπος πρέπει να ξεπεραστεί. Εσείς τι έχετε πράξει για να τον ξεπεράσετε; Μέχρι τώρα, όλα τα όντα έχουν δημιουργήσει κάτι ανώτερο του εαυτού τους, κ’ εσείς θέλετε να είστε η άμπωτη μέσα σε τούτη την μεγάλη παλίρροια και προτιμάτε να πισωγυρίζετε στο ζώο, παρά να ξεπερνάτε τον άνθρωπο; Τι είναι για τον άνθρωπο ο πίθηκος; Είτε περίγελος είτε επίπονη ντροπή. Το ίδιο θα είναι για τον υπεράνθρωπο ο άνθρωπος. Είτε περίγελος είτε επίπονη ντροπή. Οδεύσατε από το σκουλήκι προς τον άνθρωπο και ακόμη έχετε μέσα σας πολύ σκουλήκι. Κάποτε ήσασταν πίθηκοι και ακόμη και τώρα ο άνθρωπος είναι περισσότερο πίθηκος από τον κάθε πίθηκο. Όποιος και να είναι ο πλέον σοφός από εσάς, δεν είναι άλλο από κάτι ερμαφρόδιτο, μια νόθα γέννα από φυτό και φάντασμα. Εγώ, όμως, δεν σας ζήτησα να γίνετε φυτά ή φαντάσματα.
Εγώ σας διδάσκω τον υπεράνθρωπο! Ο υπεράνθρωπος είναι το νόημα της γης. Ας το ενστερνιστεί η βούληση σας: ο υπεράνθρωπος είναι το νόημα της γης. Αδέλφια μου, σας εξορκίζω, μείνετε πιστοί στην γη και μην εμπιστεύεστε εκείνους που σας μιλούν για υπεργήινες ελπίδες. Εκείνοι σας δηλητηριάζουν, εκούσια ή ακούσια. Είναι οι περιφρονητές της ζωής. Ετοιμοθάνατοι και δηλητηριασμένοι και οι ίδιοι. Η γη τους έχει βαρεθεί. Ας χαθούν, λοιπόν, από το πρόσωπο της γης. Παλαιότερα, η βλασφημία εναντίον του Θεού ήταν η μεγαλύτερη βλασφημία, αλλά ο Θεός πέθανε και μαζί του πέθαναν και όσοι τον βλασφημούσαν. Τώρα, το πλέον φριχτό πράγμα είναι να βλασφημείς την γη και να εκτιμάς περισσότερο τα τρίσβαθα του αδιαπέραστου, παρά το νόημα της γης. Παλαιότερα, η ψυχή ατένιζε περιφρονητικά το σώμα….”.
(Από το οπισθόφυλλο του “Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα”)
Αρκετοί μελετητές και απλοί αναγνώστες του έργου του επεδίωξαν από το 1850 να αναστρέψουν τις ιδέες του και να τις μετατρέψουν σε αμφιλεγόμενη πολιτική συζήτηση, πράγμα που εξακολουθεί να συμβαίνει μέχρι και σήμερα, διότι δυστυχώς πολλοί αναγνώστες δεν κατάφεραν να κατανοήσουν τη σκέψη του.
Και είναι εν μέρει δικαιολογημένο, γιατί, αυτό που συμβαίνει συνήθως στην ανάγνωση φιλοσοφίας, όταν υπάρχουν μεγάλα και βαρύγδουπα νοήματα, όπως αυτά που πραγματεύεται ο Νίτσε, είναι να τσαλαβουτάμε στα αποφθέγματα με πρόχειρο τρόπο, χωρίς κάποια διάθεση να εντρυφήσουμε στα βαθύτερα νοήματα και την ουσία ενός έργου.
Ευρωπαϊκός νιχιλισμός
Επιγραμματικά, ο ευρωπαϊκός νιχιλισμός στη θεωρία του Νίτσε αφορά την πτώση όλων των αξιών και τον επαναπροσδιορισμό τους, προκειμένου να απαλλαγούμε απ’ την κυριαρχία της θρησκείας, των παραπλανητικών ιδεολογιών, αλλά και απ΄την παντοδυναμία του προσωπικού και κοινωνικού μας μαρτυρίου, που προκύπτει απ’ τις αξίες της ακατάπαυστης, μηχανικής εργασίας, της επιβεβλημένης σχόλης και του ζωώδους ηδονισμού. (Εξ’ου το “αμοραλιστής άγιος”).
Με μια πιο βαθιά εκτίμηση του μηδενισμού, πρέπει να πούμε πως σε αυτόν ανήκουν όλες οι φιλοσοφικές ιδέες που υποστηρίζουν ότι “τίποτα δεν αξίζει” και πως η ζωή είναι ένας κύκλος δίχως νόημα, όπου η μοίρα των πραγμάτων είναι “κανονισμένη” και συνοψίζεται στο τρίπτυχο: “επιθυμία-κορεσμός-πλήξη”, όπως έλεγε, για παράδειγμα, ο Γερμανός φιλόσοφος, Άρθουρ Σοπενχάουερ, ότι όλα κανονίζονται από μια ανώτερη “θέληση” που θα είναι για πάντα άγνωστη στον άνθρωπο.
«Αέναη επιστροφή»: Τι σημαίνει & γιατί συνιστά πνευματική επανάσταση για τη σύγχρονη φιλοσοφία
Η ιδέα της αιώνιας επιστροφής, της ατέρμονης επανάληψης αποτελεί την κεντρική σύλληψη στο έργο “Τάδε έφη Ζαρατούστρα” , όπου τίθεται απ’ τον φιλόσοφο το εξής ερώτημα: “Πόσο θα ήταν διατεθειμένος ένας άνθρωπος, απέναντι στον εαυτό του και στη ζωή, να μην επιθυμεί διακαώς τίποτε άλλο παρά την απεριόριστη επιστροφή, χωρίς μεταβολές, του κάθε ενός λεπτού;”.
Η “αιώνια επιστροφή” είναι μια μυστηριώδης και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα θεωρία-ιδέα, που έφερε πολλούς φιλοσόφους σε δύσκολη θέση: σκέψου δηλαδή ότι μια μέρα όλα πρόκειται να επαναληφθούν, όπως ακριβώς τα έχεις ήδη ζήσει, και ότι ακόμα και η επανάληψη αυτή, θα επαναλαμβάνεται ασταμάτητα στην αιωνιότητα. Ό, τι ένιωσες και ό,τι σε προβλημάτισε, η παραμικρή στιγμή ντροπής και συστολής, τα λάθη και τα σωστά σου, οι αγάπες και το κλάμα σου, η ευτυχία και η θλίψη σου, η γέννηση κι ο θάνατός σου, η μέθη σου, οι ενοχές σου, το πρώτο σου φιλί, η απογοήτευση από τους γύρω σου, όλα θα επαναλαμβάνονται στην αιωνιότητα με τον ίδιο ρυθμό, με την ίδια συχνότητα, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.
Τι θέλει να μας πει αυτός ο αλλόκοτος μύθος;
Στην «αιώνια επιστροφή», ο Νίτσε αναδεικνύει τη σημασία του «είναι του γίγνεσθαι» και της κυκλικής του αναγκαιότητας. Ο κόσμος του Νίτσε μπορεί να θεωρηθεί, ως ένα «αντίγραφο», ως ένα «ομοίωμα» που αναπαράγεται στο διηνεκές (“Επειδή σε κάθε στιγμή είναι επανάληψη, ομοίωμα πραγμάτων που συνέβησαν ήδη απεριόριστες φορές”). Ή όπως αναφέρει κάπου αλλού: “Εάν το σύμπαν είχε μια θέση ισορροπίας, εάν το γίγνεσθαι είχε κάποιο σκοπό ή μια τελική κατάσταση, θα τα είχε ήδη πετύχει”.
Ο μύθος της αιώνιας επιστροφής μας λέει, αρνητικά, ότι η ζωή που θα εξαφανιστεί μια για πάντα μετά το θάνατό μας (αφού, ζωή υπάρχει μόνο απ’ τη στιγμή που υπάρχουμε εμείς, για να την αντιλαμβανόμαστε και να τη βιώνουμε ως τέτοια) και δεν θα ξανάρθει, μοιάζει με σκιά, που δεν έχει βάρος, κι ότι, όσο φρικαλέα, όσο ωραία και παράδοξη κι αν είναι αυτή η ομορφιά, αυτή η φρίκη και αυτή η γοητεία δεν έχουν κανένα απολύτως νόημα.
Τι να συγκρατήσουμε απ’ αυτήν την ανατριχιαστική, αλλά και προβληματική θεωρία του Νίτσε;
Μπορούμε να συγκρατήσουμε το εξής: Ας το δούμε σαν μια ζωογόνο θεώρηση πάνω στη ζωή, τον θάνατο και την αιωνιότητα, η οποία μας λέει κάτι απλό: Ζήσε τη ζωή σου με έναν τέτοιο τρόπο, ώστε όταν την αναπολείς, όταν κοιτάς πίσω στον χρόνο, όταν αναστοχάζεσαι και κοιτάς από απόσταση τη ζωή που δημιούργησες και τις επιλογές που έκανες, να μπορείς με σιγουριά να πεις ότι άξιζε να τη ζήσεις αυτή τη ζωή και ότι…. θα αντέχεις να τη ζεις ξανά και ξανά και ξανά στον ατέρμονο αυτό κύκλο που λέγεται αιωνιότητα.
JOBS
Χιλιάδες Θέσεις Εργασίας σε όλη την Ελλάδα
Στελέχη Ξενοδοχειακών Μονάδων
Εποχιακή Εργασία
21-12-2023
Μυκονος
Παραγωγή
Πλήρης Απασχόληση
04-03-2024
Παιανία
ΠΩΣ ΣΟΥ ΦΑΝΗΚΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ;
2
4
TRENDING
